|
Dr Jolanta Mirek
Katedra Analizy Rynku i Badań Marketingowych
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
|
Jak konsumenci postrzegają poszczególne rodzaje wód butelkowanych?
Na polskim rynku istnieje wiele wód butelkowanych, których nie rozróżniają konsumenci. Dla wielu z nich każda woda w butelce jest wodą mineralną i trudno jest im jeodpowiednio przypisać do określonej kategorii z uwagi na występowanie wielu różnych kryteriów klasyfikacji. Przeciętny konsument zazwyczaj nie interesuje się prawnymi aspektami klasyfikacji wód w opakowaniach, ma natomiast różne wyobrażenia o poszczególnych rodzajach wód. Badania jak konsumenci postrzegają aktualną klasyfikację wód w opakowaniach, a także co w ich rozumieniu oznaczają poszczególne kategorie wód, podjęła dr Jolanta Mirek z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Zawarte w nich spostrzeżenia mogą pozwolić na sformułowanie wniosków do przyszłej kampanii edukacyjnej, jaka czeka nas w obliczu zmian w oznaczeniu wód butelkowanych zgodnie ze wdrażanymi przepisami Unii Europejskiej.
Jednoznaczne definiowanie wód w opakowaniach od wielu lat przysparza wiele trudności spowodowanych częstymi zmianami przepisów prawnych w tym zakresie. Istotny wpływ na nazewnictwo miała norma branżowa z 9 lipca 1990 r.,która wszystkie podziemne wody o mineralizacji powyżej 200 mg/l klasyfikowała jako naturalne wody mineralne. Norma funkcjonowała do lipca 1997 r., kiedy to pojawiło się pierwsze rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej regulujące te kwestie. Na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia mieliśmy do czynienia z kolejnymi czterema rozporządzenia, uchylającymi poprzednie, a nad piątą wersją tego dokumentu od kilku lat prowadzone są prace legislacyjne. Obecnie obowiązuje jeszcze rozporządzenie Ministra Zdrowia z 29 kwietnia 2004 r. (z późniejszymi zmianami z 17 grudnia 2004 r.) w sprawie naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych. W dokumencie zawarto klasyfikację wód, wyróżniając: naturalne wody mineralne, naturalne wody źródlane i wody stołowe.
W świetle tego rozporządzenia naturalne wody mineralne to: wody pochodzące z udokumentowanych zasobów wody podziemnej, wydobywane jednym lub kilkoma otworami naturalnymi, lub wierconymi, które charakteryzują się pierwotną czystością chemiczną i mikrobiologiczną, stabilnym składem mineralnym oraz właściwościami mającymi znaczenie fizjologiczne, wpływającymi korzystnie na zdrowie ludzkie i określonymi według stosownych wymagań i kryteriów. Istnieje także warunek, że: po ujęciu i zabutelkowaniu muszą zawierać minimum 1000 mg/l rozpuszczonych składników mineralnych lub co najmniej 250 mg/l wolnego dwutlenku węgla pochodzenia naturalnego, albo oznaczona w nich zawartość: wapnia, magnezu, sodu, żelaza, chlorków, siarczanów, wodorowęglanów, fluorków lub jodków jest wyższa od dopuszczalnej dla wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i powinna zapewniać pozytywne oddziaływanie na organizm człowieka.
Z kolei wody źródlane to: także wody pochodzące z udokumentowanych zasobów wody podziemnej, wydobywane jednym lub kilkoma otworami naturalnymi, lub wierconymi, pierwotnie czyste chemicznie i mikrobiologiczne, jednak nieróżniące się właściwościami i składem mineralnym od wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, określonymi w przepisach o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę.
Natomiast wody stołowe to wody: otrzymane w wyniku zmieszania wody źródlanej z naturalną wodą mineralną lub solami mineralnymi, które zawierają jeden lub więcej składników o znaczeniu fizjologicznym: sód, magnez, wapń,chlorki,siarczany, wodorowęglany.
W podanym wyżej rozporządzeniu nie ma definicji wód leczniczych w opakowaniach jednostkowych, gdyż podlegają one innym przepisom prawnym - rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 14 lutego 2006 r. w sprawie złóż wód podziemnych zaliczonych do solanek, wód leczniczych i termalnych oraz złóż innych kopalin leczniczych.
Wyjaśnienie pojęcia wód leczniczych zostało także opisane w normie branżowej PN-Z-11001-1:1999, zgodnie z którą: wody lecznicze to pierwotnie czyste, nieuzdatnione wody podziemne z jednego złoża, które poprzez swój skład chemiczny i właściwości fizyczne warunkują określone działanie lecznicze, potwierdzone wynikami stosownych badań farmakologicznych i klinicznych. Ponadto wody takie powinny zawierać minimum 1000 m/l rozpuszczonych składników mineralnych oraz co najmniej jeden składnik swoisty w stężeniu warunkującym lecznicze działanie wody. W skład próby badawczej wchodziło 45 osób zróżnicowanych pod względem wieku, płci i miejsca zamieszkania. Zastosowano test uzupełniania niedokończonych zdań jako metodę badawczą, analizę zebranych wyników przeprowadzono w formie jakościowej analizy treści. Badane osoby poproszono o zdefiniowanie poszczególnych kategorii wód oraz podanie przykładowych marek reprezentujących definiowane rodzaje wód.
Pierwszym zadaniem badanych osób było dokończenie zdania: „Naturalna woda mineralna to...”. W odpowiedzi uzyskano wiele rozbudowanych opisów. Na podawane przez badanych odpowiedzi istotny wpływ miało słowo „mineralna”. Najwięcej uzyskanych odpowiedzi odnosi się do zawartości składników mineralnych. Okazało się, że kobiety większą wagę przywiązywały do właściwości i funkcji wody, natomiast dla mężczyzn większe znaczenie miało pochodzenie wody i obecność dwutlenku węgla. Jeśli chodzi o przykładowe marki naturalnych wód mineralnych, badani najczęściej wymieniali takie wody jak: Nałęczowianka, Żywiec-Zdrój, Muszynianka, Bonaqua Kryniczanka, Cisowianka, Agua Minerale, Vita, Multivita, Piwniczanka, Arctic. Analizując częstość i poprawność odpowiedzi, prawie 2/3 podanych marek wód to faktycznie były to wody mineralne.
Podobnie postąpiono w przypadku wód źródlanych. Analizując uzyskane wyniki można zauważyć pewną analogię do naturalnych wód mineralnych – w przypadku wód źródlanych na podawaną definicję największy wpływ miało słowo „źródlana” odnoszące się do pochodzenia wody. Poza tym panie częściej pisały o małej zawartości składników mineralnych i braku uzdatnienia, z kolei panowie akcentowali właściwości wód źródlanych. Wśród przykładów marek wód źródlanych podawano najczęściej: Kroplę Beskidu, Nałęczowiankę, Żywiec-Zdrój, Kryniczankę, Piwniczankę, Muszyniankę, Multivitę. Ogółem podano domniemane marki 24 wód źródlanych, z czego tylko 1/3 to były to rzeczywiście wody źródlane.
W przypadku wód stołowych aż 1/3 uczestników (głównie kobiet) nie potrafiła podać żadnej definicji wód stołowych. Badani respondenci obojga płci wodę stołową utożsamiają: z wodą z kranu (zdatną do picia bezpośrednio lub po przegotowaniu/przefiltrowaniu), z wodą podawaną przy stole do posiłków (analogia do słowa „stołowa”), z wodą do przyrządzania posiłków lub z wodą niskozmineralizowaną, lub całkowicie pozbawioną minerałów. Odnośnie znajomości marek wód stołowych 80% osób nie potrafiło podać żadnej nazwy wody. Pozostałym osobom woda stołowa kojarzy się z wodami sprzedawanymi jako marki własne sieci handlowych: Tesco, Carrefour, Biedronka lub wodami w opakowaniach 5-galonowych:Eden, Dar Natury, Apia.
Uczestnicy badania najlepiej poradzili sobie z wodami leczniczymi, które stanowiły ostatnią definiowaną kategorię wód w opakowaniach. Zastosowano identyczną procedurę jak w przypadku pozostałych wód. Uzyskane wyniki w tym zakresie wykazały, że większość osób zasugerowała się nazwą i podała, że wody lecznicze to wody o działaniu leczniczym. W uzyskanych odpowiedziach dotyczących tej wody często podawano sformułowania o wysokiej mineralizacji tych wód, ich uzdrowiskowym pochodzeniu (najczęstszy przykład – Krynica) oraz charakterystycznym smaku i zapachu wód. Pojawiły się także bardziej kompleksowe definicje wód leczniczych uwzględniające wody wykorzystywane w uzdrowiskach do kąpieli leczniczych oraz wody termalne. Wśród marek wód leczniczych znanych respondentom podawano najczęściej wody: Jan i Zuber. Pozostałe wymienione marki, mimo iż pochodziły z miejscowości uzdrowiskowych, nie były wodami leczniczymi. 1/3 badanych osób nie znała żadnej marki wód leczniczych.
Analiza uzyskanych danych jakościowych pozwoliła na wysunięcie wniosku, iż pojęcie wód leczniczych jest najbardziej znane konsumentom.
Wyniki przeprowadzonego badania skłaniają do refleksji. Po pierwsze można zauważyć, że dla większości konsumentów pojęcie „woda mineralna” jest stosowane względem wszystkich wód w opakowaniach jednostkowych łącznie z wodami leczniczymi. Taka sytuacja jest wynikiem funkcjonowania w latach 1990-1997 normy branżowej, która wszystkie wody klasyfikowała jako „naturalne wody mineralne”. Pojęcie „woda mineralna” rozumiane jako synonim wody w opakowaniu jednostkowym na stałe zagościło w języku polskim i zostało głęboko zakorzenione w świadomości większości konsumentów. Po drugie, analizując dane jakościowe można stwierdzić, że badane osoby przy tworzeniu własnych określeń poszczególnych wód posiłkowały się nazwami danej kategorii, chociaż pojawiło się kilka opisów nawiązujących do obowiązujących aktów prawnych. Badanie znajomości marek różnych rodzajów wód wykazało, że podział ten jest mało czytelny dla przeciętnego konsumenta.
Słaba znajomość i niedoinformowanie konsumentów w zakresie istniejących sposobów klasyfikacji wód w opakowaniach jednostkowych jest spowodowane następującymi przesłankami:
- zbyt częstym zmianom przepisów, które determinują sposób definiowania i klasyfikacji wód w opakowaniach,- nierzetelnym i nieaktualnym przekazom medialnym, - niejasnym i nieprawidłowym znakowaniem wód (podawanie składu mineralnego z pominięciem informacji o ilości składników warunkujących działanie profilaktyczno-zdrowotne wody oraz ile danej wody należy wypić w celu uzupełnienia niedoborów pierwiastków, niepodawanie zawartości niektórych istotnych pierwiastków np. sodu), - stosowaniem praktyk nieuczciwej konkurencji (kłótnie pomiędzy producentami naturalnych wód mineralnych i wód źródlanych i wzajemne oskarżenia o szkodliwości wód konkurentów, stosowanie nierzetelnych reklam), - publikowaniem i rozpowszechnianiem rankingów, przeprowadzanych w niewiadomy sposób przez anonimowe instytucje, - współpracą z ekspertami, którzy są specjalistami z pokrewnych dziedzin, ale ich wiedza odnośnie wód bywa niewystarczająca lub jednostronna. Należy położyć nacisk na podnoszenie świadomości konsumentów na temat wartości zdrowotnych wód w opakowaniach jednostkowych poprzez szeroko pojętą edukację społeczeństwa polegającą m.in. na zamieszczaniu rzetelnych, obiektywnych informacji w środkach masowego przekazu, z których korzysta przeciętny konsument (prasa kobieca i męska, prasa dotycząca zdrowia). Publikowanie takich wiadomości w opracowaniach naukowych i branżowych sprawia, że nie docierają one do szerokiego grona odbiorców – konsumentów.
Wprowadzenie nowych przepisów w Unii Europejskiej zmieniających dotychczasową klasyfikację wód butelkowanych spowoduje, że szczególnie istotną kwestią będzie, aby konsumenci umieli dokonywać racjonalnych wyborów i spożywali wody dostosowane do indywidualnych potrzeb swojego organizmu.
Program „Woda dla zdrowia” - pełniąc rolę edukacyjną, w zakresie popularyzacji wiedzy na temat znaczenia wody w codziennym życiu człowieka, pomagać będzie konsumentom dokonywać świadomych wyborów, aby przynosiły im jak największe korzyści dla zdrowia.
Opracowanie: mgr inż. Joanna Machna
Program „Woda dla zdrowia”
|
